Standpunten

Wij ondersteunen de doelstelling van de overheid om een rookvrije generatie te realiseren en kunnen ons vinden in verregaande maatregelen die aantoonbaar bijdragen aan het verminderen van het aantal rokers. In Nederland roken nog steeds ruim 2,7 miljoen volwassenen.  Velen van hen zijn ongevoelig voor verdere tabaksontmoedigingsmaatregelen en stoppen dus niet. Zij zijn dan ook gebaat bij ieder effectief stopmiddel en minder schadelijk alternatief dat hen kan helpen bij de afstap van de sigaret. Zoals de e-sigaret, een van de meest effectieve stophulpmiddelen en een drastisch minder schadelijk alternatief voor de sigaret.

Het Trimbos stelt dat als rokers volledig overstappen op de e-sigaret dit hen gezondheidswinst oplevert.

De e-sigaret is NIET gezond. De media gebruiken regelmatig het woord ‘gezond’ met betrekking tot de e-sigaret en geeft daar de ‘industrie’ de schuld van. Maar de e-sigaret is NIET gezond en dat woord wordt door ons niet gebruikt. Wij houden vast aan de conclusies van de belangrijkste wetenschappers op het gebied van tabakscontrole: “de e-sigaret is significant minder schadelijk dan de klassieke sigaret waarbij verbranding plaatsvindt. Rokers krijgen het advies om zo snel mogelijk van het roken af te stappen en daarbij zeker ook de e-sigaret te overwegen omdat dit hen direct gezondheidswinst oplevert. En pas met de e-sigaret te stoppen “als het risico op terugval op roken is geweken.” Het Trimbos Instituut stelt ook dat als rokers volledig overstappen op dampen dit hen gezondheidswinst oplevert.”

Wij zijn voorstander van effectieve wetgeving en handhaving om jongeren en niet-rokers te beschermen. Ook wij vinden dat jongeren meer moeten worden beschermd dan andere gebruikers. Niemand wil dat jongeren starten met roken of vapen. Maar de bescherming van de jeugd moet daadwerkelijk effectief zijn en niet TEN KOSTE gaan van volwassen rokers. En dat gebeurt nu wel. Regelgeving zoals het verbod op verkoop aan minderjarigen (NIX18), het reclameverbod en uitstalverbod draagt bij aan het beschermen van jongeren. Ook accijnsheffing kan bijdragen aan preventie. Maar dat werkt niet zolang het makkelijk is om illegale producten of sigaretten aan te schaffen. Wij pleiten voor het invoeren van een leeftijdsverificatie systeem zoals momenteel wordt ontwikkeld voor de online alcoholverkoop en een waterdichte handhaving van NIX18. Ook al wordt hierdoor de illegale handel niet voorkomen het zal de drempel wel verhogen. Nu leidt regelgeving tot het verdwijnen van de gereguleerde handel terwijl illegale dampproducten eenvoudig via illegale weg bij jongeren terechtkomen. Het gevolg van het wegvallen van de branche betekent een totaalverlies van controle waardoor mensen die deze dampproducten gebruiken worden blootgesteld aan extra gezondheidsrisico’s. Dat is ook waar het RIVM voor waarschuwt. De weg naar de verkoop via speciaalzaken is een goede zaak. Voor de legale branche maakt het in feite niet uit, alle e-sigaret speciaalzaken zijn nu al geregistreerd. Maar zolang sigaretten nog op heel veel andere plekken mogen worden verkocht dan speciaalzaken en de illegale handel niet kan worden gestopt is het van belang dat de volwassen roker ook de mogelijkheid heeft om de e-sigaret als een minder schadelijk alternatief te kiezen.

Er bestaat geen wetenschappelijk bewijs voor een opstapeffect van e-sigaretten naar het roken van sigaretten. Onderzoekers zien eerder het tegenovergestelde. Uit de cijfers blijkt evenmin dat er een opstapeffect is, maar zien we overduidelijk een afstap effect. We zien dat zo’n 98% van de gebruikers ex-rokers zijn. Onderzoek toont aan dat de e-sigaret en de sigaret substituten zijn van elkaar. Dit betekent dat er wel een correlatie bestaat maar een causaal verband wordt niet gezien. Uit de praktijk blijkt dat e-sigaretten overwegend worden gebruikt door mensen die met roken willen stoppen of gezondheidsschade willen verminderen.

De Esigbond ondersteunt de doelstelling van de overheid om een rookvrije generatie te realiseren en is voorstander van strenge regels en wetgeving die aantoonbaar bijdragen aan het verminderen van het aantal rokers. Anno 2023 telt Nederland nog ruim 2,6 miljoen volwassen rokers. Velen van hen zijn ongevoelig voor de tabaksontmoedigingsmaatregelen om te stoppen. De Esigbond is voorstander van verstandige regulering. Regulering waarbij rekening wordt gehouden met het verschil in schadelijkheid van de e-sigaret t.o.v. de sigaret. Om doorroken te voorkomen en verdere gezondheidsschade te beperken zijn rokers gebaat bij een afstap van het roken met behulp van de drastisch minder schadelijke e-sigaret. Effectieve regulering zou het starten moeilijker moeten maken en het stoppen eenvoudiger. Regelgeving zou niet ten koste mogen gaan van een bepaalde groep mensen: de volwassen rokers. De overheid moet de kwaliteit van producten bewaken en hierop handhaven, de veiligheid voor de gebruiker helpen vergroten, de niet-gebruiker beschermen, maar tegelijkertijd de huidige gebruiker ondersteunen om te stoppen. Een verbod is geen regulering. Een verbod houdt geen rekening met de gebruiker en dwingt die om een andere keuze te maken. Dat kan ongunstig uitpakken voor de gezondheid (zelf e-liquids maken, aankoop op zwarte markt, terugval op roken). Met een verbod wordt de controle uit handen gegeven en is men volledig afhankelijk van goede handhaving.

Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van gezondheidsschade. Als rokers volledig op dampen overstappen levert dit hen gezondheidswinst op. Het is belangrijk om rokers goede en gebalanceerde informatie aan te reiken over de risico’s van doorroken en de verschillende mogelijkheden (waaronder het bestaan en de voordelen van minder schadelijke producten zoals e-sigaretten) om met roken te stoppen. Deze informatie moet door de overheid aan rokers worden gegeven. Dit gebeurt nu niet of onvoldoende. De overheid moet in onze ogen meer doen om gezondheidsschade te beperken.

De e-sigaret is een zeer effectief stophulpmiddel, het is effectiever dan veel van de door de Nederlandse overheid aangewezen stophulpmiddelen en kan daardoor meer rokers helpen stoppen. Daarnaast is de e-sigaret significant minder schadelijk in vergelijking met de klassieke sigaret waarbij verbranding van tabak plaatsvindt. De e-sigaret is geen gezond product en daarom niet bedoeld voor niet-rokers en minderjarigen. Echter, het product is aanzienlijk minder schadelijk dan een sigaret en voor rokers levert het volledig overstappen op een e-sigaret duidelijk gezondheidswinst op. Dit is de conclusie van uitgebreid jaarlijks terugkerend onderzoek en wordt door het Trimbos Instituut bevestigd. En ook de ervaring van rokers die een volledige afstap hebben gemaakt m.b.v. een e-sigaret wijst dit uit.

Volwassen rokers heb het recht op volledige en evidence-based informatie over het verschil in schadelijkheid van producten en moeten de mogelijkheid hebben en behouden om te kiezen voor een minder schadelijk alternatief voor de sigaret. Het verschil in schadelijkheid tussen de sigaret, de e-sigaret en niet roken moet voldoende tot uitdrukking komen in beleid en duidelijk zijn voor de gebruiker zodat deze een goed geïnformeerde en juiste keuze kan maken.

Nederland ontraadt rokers om de e-sigaret te gebruiken als stopmiddel. Dit is ongunstig als dit betekent dat rokers doorroken en hiermee onnodige gezondheidsschade oplopen. Voor volwassen rokers gaat het voorzorgsprincipe niet op.

Dampen is niet hetzelfde als roken. Bij dampen komt geen rook vrij (en is dus al rookvrij). Bij een e-sigaret wordt geen tabak verbrand. Bij het roken van een sigaret wordt wel tabak verbrand waardoor giftige stoffen ontstaan die zeer schadelijk zijn voor de gezondheid en ernstige ziektes kunnen veroorzaken.

De Esigbond is van mening dat de roker zich op iedere plek waar gewone sigaretten worden verkocht – de meest schadelijke manier om nicotine te gebruiken – moet kunnen laten informeren over minder schadelijke alternatieven zoals de elektronische sigaret. De adviserende rol van de verkoper is van cruciaal belang voor de roker om een betere keuze te maken ten opzichte van het doorroken van sigaretten.

Mensen hebben recht op eerlijke en evidence-based informatie over het verschil in schadelijkheid tussen de sigaret en de e-sigaret. Mensen moeten ervan op aankunnen dat de overheid hen volledige, feitelijke en waarheidsgetrouwe informatie aanreikt waarmee zij de beste keuze kunnen maken in het kader van hun gezondheid.

Wij zijn voorstander van accijnsheffing als dit de drempel dusdanig verhoogt dat jongeren geen e-sigaretten meer zullen aanschaffen. Verder is het van belang dat de belastingheffing een duidelijke weerspiegeling moet zijn van het risicoprofiel van het product. Omdat de e-sigaret significant minder schadelijk is dan de sigaret en rokers baat hebben bij een volledige overstap van roken op vapen moet de prijs van een e-sigaret duidelijk lager zijn dan die van een sigaret. Hierbij merken wij op dat zolang de instroom van illegale dampproducten via niet-reguliere kanalen niet wordt gestopt het weinig zinvol is om extra maatregelen te treffen. Wij constateren dat de NVWA sterk onderbemand is en niet in staat is noch is ingesteld op het leveren van de gewenste handhaving of om de instroom van illegale dampwaren te voorkomen.

Wij zijn voorstander van een registratieplicht voor verkopers. Voor de e-sigaretten speciaalzaken geldt dit al. De legale e-sigaret speciaalzaken zijn al geruime tijd geregistreerd bij de NVWA. Mogelijk zal het de illegale handel terugdringen en jeugdgebruik voorkomen. Alhoewel we ernstig betwijfelen dat de illegale verkoper zich zal registreren. Om de illegale handel te voorkomen is veel betere handhaving nodig. Aan de ene kant zal de douane de instroom moeten tegenhouden en zal de NVWA beter moeten handhaven op de verkoop door verkopers dat buiten de reguliere verkoop plaatsvindt. De jeugd koopt producten via het illegale circuit. Dat gaat volledig buiten de reguliere paden om en is vrijwel onmogelijk te hanteren, tenzij er een waterdichte controle is bij de grens.

Voor de ideale aanpak verwijzen we naar Nieuw-Zeeland (NZ). NZ combineert preventie- en ontmoedigingsmaatregelen met gerichte en effectieve rookstopmaatregelen en boekt daarmee uitstekende resultaten. Zij hebben goed geluisterd naar de gebruikers. Men heeft aan rokers zelf gevraagd waarom roken ze, waarom ze niet kunnen of willen stoppen en hoe en met welke middelen deze mensen het beste kunnen worden ondersteund en die kennis is meegenomen in de aanpak. Het centrale thema van de aanpak in Nieuw-Zeeland is gezondheidsschadebeperking (‘harm reduction’) waarbij rekening wordt gehouden met de mensen die roken en met de wetenschap over de relatieve schadelijkheid van de e-sigaret ten opzichte van de sigaret. Omdat de wetenschap overduidelijk aangeeft dat de e-sigaret substantieel minder schadelijk is dan de sigaret betekent het dat met een snelle afstap van het roken belangrijke gezondheidswinst kan worden behaald. Dat vindt men in NZ veel belangrijker dan dat de overheid voor de roker bepaalt welk stopmiddel zij mogen gebruiken. NZ wil het voor mensen moeilijker maken om te beginnen met roken en makkelijker om te stoppen. Daarom wordt de sigaret veel onaantrekkelijker gemaakt dan de e-sigaret en worden rokers zo verleid om zo snel mogelijk te stoppen met roken. Daarom is er geen smaakverbod ingevoerd en is een e-sigaret veel goedkoper dan een sigaret. Na de overstap op de e-sigaret krijgt de gebruiker ondersteuning om ook daarmee te stoppen. NZ maakt een onderscheid tussen verschillende verkooppunten. Verkooppunten zijn geregistreerd en dienen zich te houden aan de regelgeving op straffe van intrekking van registratie. Speciaalzaken mogen alle smaken bieden, terwijl andere verkooppunten (tankstations en dergelijke) slechts een beperkt smaakaanbod mogen bieden. Deze aanpak blijkt zeer effectief. In de afgelopen 3 jaar, sinds de invoering van ‘smokefree 2025’ is het aantal rokers van 11,9% in 2019 naar 6,8% in 2022 gedaald. Dat is een daling van 42,02 procent.

Zonder sigaret is de e-sigaret niet nodig. Helaas hebben we die luxe niet. Er zijn in Nederland nog ruim 2,6 miljoen rokers. Daar zitten veel verstokte rokers bij. En roken is bijzonder schadelijk. Hoe eerder je met roken stopt, hoe beter het is. Ook al doe je dat met een middel dat niet volledig risicovrij is maar wel drastisch minder schadelijk dan de sigaret.

De term ‘duaal gebruik’ betekent het gelijktijdig gebruik van de sigaret en de e-sigaret. Duaal gebruik is niet ongebruikelijk in de afstap fase waarin rokers met behulp van een e-sigaret afstappen van het roken het aantal sigaretten sterk verminderen en zo tot nul afbouwen. Door sommige instanties wordt beweerd dat duaal gebruik schadelijker is dan roken. Echter, hiervoor is geen bewijs gevonden. De meeste rokers die de e-sigaret gebruiken verminderen het aantal gerookte sigaretten. Ook in het geval van duaal gebruik is er sprake van een gunstig effect als een roker het aantal gerookte sigaretten sterk vermindert.

Smaakjes in e-sigaretten maken de e-sigaret aantrekkelijk en de overstap van de sigaret naar dampen voor rokers makkelijker. Smaakjes zijn niet de doorslaggevende factor waardoor minderjarigen een e-sigaret gebruiken. Dit blijkt duidelijk uit de periode voordat de illegale wegwerpvapes op de Nederlandse markt verscheen. Toen waren alle smaakjes al te koop maar werd er veel minder met een e-sigaret geëxperimenteerd. Het dagelijks gebruik van de e-sigaret was zeer laag of soms zelfs nul procent (in 2020 gebruikte nul procent van de 12 tot 16-jarigen een e-sigaret). We zagen ook een daling van het aantal jongeren dat met een e-sigaret experimenteerde. De redenen waarom jongeren experimenteren hebben vooral te maken met nieuwsgierigheid, voorbeeldgedrag en groepsdruk. Smaakjes helpen volwassen rokers bij het ontwennen van de tabakssmaak en spelen een belangrijke rol bij het voorkomen van terugval op de tabakssigaret.

In een ideale wereld zou het beperken van het aantal verkooppunten als preventiemiddel een goed idee zijn. In werkelijkheid houdt het echter op geen enkele manier rekening met de huidige gebruiker. Verkoop via illegale weg en de instroom van ongecontroleerde illegale producten neemt toe als andere wegen worden beperkt. De gebruiker wordt niet opeens niet-gebruiker door een verbod. De gebruiker die niet van plan is om te stoppen of pogingen om te stoppen heeft opgegeven gaat op zoek naar andere wegen om te kunnen blijven gebruiken. Waar vraag is volgt aanbod. Het gevolg is een toename van de vraag op de zwarte markt. Wij zijn van mening dat de Nederlandse overheid een verkeerde volgorde van invoering van regelgeving volgt. Het minst schadelijke alternatief wordt onevenredig hard aangepakt waardoor het vrijwel volledig van de reguliere markt verdwijnt. De drastisch schadelijkere sigaret wordt minder hard aangepakt en kan nog jaren vrijuit worden verkocht. Hierdoor ontstaat een situatie waarbij het makkelijker is om een sigaret aan te schaffen dan een e-sigaret.

In Nederland hanteert men het voorzorgsprincipe. In het geval van e-sigaret gebruik wordt dit principe echter verkeerd toegepast.

Als het voorzorgsprincipe correct wordt toegepast, vereist het een volledige beoordeling van zowel de potentiële risico’s als de voordelen van het aannemen of afwijzen van een nieuw product.

In het geval van het gebruiken van een e-sigaret met nicotine zijn de risico’s van het belemmeren van het gebruik ervan door rokers veel groter, omdat sigaretten aanzienlijk schadelijker zijn. Het verbieden of ernstig beperken van het gebruik van een nicotine vape ontneemt rokers de kans om te stoppen of om over te stappen op een veel minder schadelijk product. Een beleid dat rekening houdt met het risicoprofiel van de verschillende producten lijkt daarom meer op zijn plaats.

De eis voor het lange termijn bewijs zoals voor een e-sigaret geldt wordt niet toegepast op andere producten. Als we deze norm op andere gebieden zouden toepassen, zouden er geen nieuwe medicijnen mogen worden geïntroduceerd totdat we veiligheidsgegevens van 20-30 jaar gebruik hadden.

In de afgelopen 15 jaar is er nergens ter wereld ook maar één bevestigde dode gevallen door het normaal gebruik van een legale e-sigaret met nicotine en zijn ernstige bijwerkingen uiterst zeldzaam. Het alternatieve gedrag, roken, is wereldwijd verantwoordelijk voor de dood van 8 miljoen mensen per jaar. In Nederland overlijden jaarlijks ongeveer 20.000 mensen aan aandoeningen die verband houden met roken. Belangrijke wetenschappers en experts zijn duidelijk over het feit dat in het geval van de e-sigaret het voorzorgsprincipe wordt misbruikt.

Professor John Britton (Former Chair UK Royal College of Physicians Tobacco Advisory Group):

“Those who cite the precautionary principle as justification to discourage or prohibit electronic cigarettes ignore the fact that for the great majority of users, the counterfactual is premature death from tobacco smoking. Smoking kills, so does denying smokers opportunities to quit.”  

Wij staan niet per definitie negatief ten aanzien van een maatregel zoals door Nieuw-Zeeland was ingevoerd (maar waar men inmiddels weer van af wil stappen) en door het Verenigd Koninkrijk is overgenomen. De maatregel stelt dat jongeren die nu 14 jaar zijn nooit in hun leven een sigaret kunnen aanschaffen. Het klinkt alleszins redelijk maar misschien te mooi om waar te zijn. Er zijn dan ook een aantal belangrijke kanttekeningen bij te plaatsen. Namelijk hoe is deze maatregel te handhaven als het kind de volwassen leeftijd heeft bereikt? Is dat juridisch haalbaar? Het ontneemt een volwassen persoon immers zelfbeschikking. De volwassene kan in het buitenland of via illegale weg gemakkelijk in aanraking komen met sigaretten. Beter is het wat ons betreft om mensen te voorzien van werkelijke en feitelijke informatie. Waarbij de informatie niet wordt verdraaid om mensen zogenaamd te ‘beschermen’. Een overheid heeft de morele plicht om mensen eerlijke informatie te verschaffen en mensen over de schadelijkheid en de gevolgen van het gebruik te informeren en om een versnelde afstap te faciliteren.

Op zich lijkt dit best een goed idee. Het is redelijk om te denken dat je door de e-sigaret alleen op doktersvoorschrift beschikbaar te stellen het moeilijker maakt voor jongeren om eraan te komen. Dus wat kun je ertegen hebben? Helaas blijkt uit de praktijk dat een dergelijke maatregel averechts werkt. Als dit de enige manier is om op legale wijze aan een e-sigaret te komen dan creëert dit een extra drempel voor rokers om te stoppen. Volwassen rokers zien zichzelf namelijk niet als patiënt en gaan niet naar de dokter om een e-sigaret aan te schaffen. Er ontstaat een situatie waarbij de gebruikelijke en zeer schadelijke sigaret wèl zonder enige drempel kan worden aangeschaft, maar het effectieve stopmiddel en drastisch minder schadelijke alternatief niet. Het wekt de indruk dat de e-sigaret schadelijker is dan de sigaret en hiermee wordt een impliciete boodschap aan de roker afgegeven om vooral door te roken. Daarnaast zorgt de desinformatie over de e-sigaret dat het grootste deel van de mensen denkt dat de e-sigaret schadelijker is dan de sigaret. Ook artsen denken dit, waardoor zij niet zo snel een e-sigaret zullen voorschrijven. Waarom het niet werkt zien we in Australië. In Australië mag de e-sigaret alleen op doktersvoorschrift worden verstrekt. De praktijk wijst uit dat het hierdoor moeilijker wordt voor rokers om de keuze te maken voor schadebeperking en dat de illegale handel enorm is gestegen en het aantal rokers weer stijgt. Onder jongeren in de leeftijd van 14-17 jaar steeg het aantal rokers van 6,7% in 2021 naar 12,8% in 2022.